Belatz handia (falco peregrinus).

Belatzak eguneko hegazti harrapariak dira, arranoak baino txikiagoak. Hegazti harraparia denez, haragiz elikatzen da. Horrenbestez, kako erako mokoa eta atzazal kakotuak eta zorrotzak dituzte, oso erabilgarriak haragia zulatzeko. Emeak arrak baino handiagoak dira. Gainera, egagropila izena duten bolak okatzen dituzte erregulartasunez.

Belatz helduek punta zorrotzeko hegoak dituzte, eta horri esker abiadura handiz egin dezakete hegan, eta baita noranzkoa aldatu ere. Kumeek, aldiz, hegaldatzen hasi ondorengo bizpahiru urteetan, hegaz egiteko luma luzeagoak dituzte; horrela errazago hegalda dezakete, harik eta heldutan ehiztari eraginkor izateko beharko dituzten trebetasunak bereganatzen dituzten arte.

Euskal Herriko belatzak

Belatz gorria (Falco tinnunculus)

Belatz gorria

Belatz gorria tamaina txiki-ertaineko hegaztia da, 57–59 cm bitarteko hego-zabalera eta 27–35 cm bitarteko altuera daukana. Arrak emeak baino apur bat txikiagoak dira eta baita arinagoak ere. Gainontzeko belatzek bezala, hego luzeak eta zorrotzak ditu eta buztan luzea du. Erraz ezagutu daiteke, airean geldirik mantentzeko duen gaitasunagatik.

Hedadura

Munduan oso hedatuta dago eta Iberiar penintsula osoan aurki daiteke, bereziki hiru lurraldetan; horietako bat Euskal Herriko erdialdea da.

Harkaitzetan, landa eta abeltzaintza eremuetan, dentsitate gutxiko basoetan, giza eremuetan etab. ikus daiteke. Gainontzeko belatzek bezala, ez dute habiarik eraikitzen eta beste hegaztiek eraikitakoak hartzen dituzte bizitokitzat.

Elikadura

Harrapari haragijaleak dira: gehienbat, ugaztun txikiak jaten dituzte; baina, beste aukerarik ez badute, intsektuak, narrastiak eta anfibioak ere jaten dituzte.

Ugalketa

Ugalketa garaia martxoa eta maiatza artean hasten da, neguko migrazio mugimenduak amaitzen direnean. Arrautzak apiriletik ekainera arte erruten dira, eta 3 eta 7 arrautza artean izan ohi dira. Inkubazio-aldiak 25 egun irauten du eta honetaz emea arduratzen da. Kumeak 26-30 egunez egoten dira habian eta, epe horretan, gurasoek elikatzen dituzte. Arrak harrapakinak eramaten ditu habiara eta emeak kumeen artean banatzen ditu.

Kontserbazio-maila

Arrisku txikia.

Belatz handia (Falco peregrinus)

Belatz handia.

Hedadura

Belatz Handia ia mundu guztian bizi da; Ipar Amerikako iparraldean,  Errusian, Finlandian, Norvegian eta Suedian uda osoan egoten dira; Estatu Batuetan, Erdi Amerikan, Afrikako hegoaldean, erdialdean eta Europan neguan, eta Afrikako erdialdean, Europako zati batean,  Txinako hegoaldean, Indian, Indonesian eta Australian aldiz, urte osoan.

Elikadura

Elikadurari dagokionez, bI modu dauzka hegaztiak harrapakina hegaldian harrapatzeko. Lehenengoan, goitik ehizakia bere atzaparrekin harrapatzen du. Bigarrenean, belatzak altuera hartzen du, eta beherago dauden hegaztiak begiratzen ditu. Bere ehizakia aukeratzen duenean, ziztu bizian abiatzen da ehizakiarengana. Normalean, usoak, arabazozoak, korbidoak, kaioak, zozoak eta birigarroak jaten ditu.

Belatzak ez du habiarik egiten , baina, emeak arrautzak erruteko, arrak beste hegazti baten habia hartzen du.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC).

Neumann belatza (Falco neumanni)

Neumann belatza.

Hegazti hau belatz gorriaren oso antzekoa da. Hala ere, Neumann belatzak atzaparrak zurixkak ditu. Ar helduek buztanaren alde dortsala eta burua urdin-grisak dituzte, bizkarra eta eskapularrak gorrixkak eta orbanik gabeak, eta sabelalde gorri argia.

Hedadura

Naumann belatzak Europan eta Asian igarotzen du udaberria eta uda, eta Afrikan igarotzen dituzte udazkena eta negua. Iberiar penintsulan, hego-mendebaldean bizi da batez ere, baina iparraldean ere aurkitu daiteke, Gipuzkoan eta Nafarroan besteak beste.

Naumann belatzak gune irekietan bizi dira; ehiza, aldiz, belardietan eta landare baxuez osatutako landetan egiten dute, eta zuhaitzez osatutako guneak ekiditen dituzte. Ehunka aleko talde edo koloniak osatzen dituzte eta hauek giza eraikinetan kokatzen dira; ondorioz, eraikin hauen zuloak baliatuz, habiak egiten dituzte.

Elikadura

Gehienbat ornogabeak jaten ditu, eta hauen artean ortopteroak (matxinsaltoak, etab.) dira maiz aurkitzen dituen ehizakinak. Elikagaia lortzeko, hainbat estrategia erabiltzen ditu. Batzuetan, belatz gorria bezala, airean geldirik egoten da, ehizakinen bila; baina beste batzuetan, argi iturri artifizialetara hurbiltzen da bertako intsektuak jatera.

Ugalketa

Maiatzaren hasieran 4-5 arrautza erruten dituzte. Arrautzak 26-28 egun inguruz inkubatzen dira eta lan horretan arrek nahiz emeek parte hartzen dute. Halere, arrek egunaren erdia inkubatzen ematen badute ere, gauez lan hori emeen ardurapean uzten dute eta haiek lo-lekuetara beste arrengana joaten dira. Jaio eta lehendabiziko egunetan emeak txitei arrak ekarritako harrapakinekin jaten ematen die. Gero, emeak nahiz arrak ibiltzen dira ehizan. Gazteak 30-37 egun dauzkatenean ateratzen dira habietatik.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC).

Belatz hankahoria (Falco vespertinus)

Belatz hankahoria.

Ezaugarriari dagokionez, ar helduak gris-urdinxkak dira, isatseko eta hanketako behekaldean izan ezik, hauek gorriak baitira. Emeek bizkarra eta hegoak gris kolorekoak dituzte; burua eta sabelaldea, berriz, laranja kolorekoak; aurpegi zuria dute, bigoteekin eta marra beltzak begian. Gazteak, ordea, arreak dira, orban beltzekin; aurpegia, eme helduen antzekoa izanik. Hegazti hauek, 28–30 cm-ko luzera eta 65–70 cm-ko hego-zabalera izatera iristen dira.

Hedadura

Belatz hankahoria Ekialdeko Europan eta Asian bizi da. Hegazti migratzaile honek Afrikan ematen ditu neguak.

Elikadura

Elikadurari dagokionez, eguneko hegaztia da, lur zabalean bizi dena, zuhaitz gutxiko lekuetan eta, askotan, uraren inguruan. Aldizka, zeruan egoten dira, lokalizatutako edozen harrapakini abiadura handiz eraso eginez. Poste edo kableetan egoten dira behatzen, eraso egitea pentsatzen duten arte. Haien harrapakinak intsektu handiak eta, neurri txikiago batean, ugaztun eta txoriak dira.

Ugalketa

Ugalketari dagokionez, belatz hankahoriak kolonietan bizi dira, baina ez du habiarik eraikitzen; nahiago dute beste hegaztiek baztertutako habiak erabili. Habiaren barnean, 3 eta 6 arrautza bitartean errun ohi dituzte; gurasoek hilabetez inkubatzen dituzte arrautzak.

Kontserbazioa

Ia mehatxuan (NT)

Belatz txikia (Falco culumbarius)

Belatz txikia.

Ezaugarriei dagokienez, Europako belatzik txikiena da: 26–33 cm-ko luzera eta 55–69 cm-ko hego-zabalera dauka. Hegan dagoenean duen silueta belatz handiaren siluetaren antzekoa da: bularralde sendo eta zabala, hego zabala oinarrian baina oso mutur zorrotzekoa eta luzera ertaineko buztana; baina, hala ere, bi espezieak erraz desberdindu daitezke tamainarengatik. Belatz txikiak, gainera, hegoak askoz ere azkarrago mugitzen ditu eta hegan egitean mugimendu urduriak egiten ditu. Ar helduen bizkarraldea urdinxka da; emeak eta gazteak, aldiz, arreak dira orban argiekin. Buztanari dagokionez, eme eta gazteek banda beltzez osatuta daukate; arrek ordea banda beltz bakarra daukate, isatsaren puntan. Behetik ikusita, arretan kolore laranja da nagusi, eta eme eta gazteetan aldiz, kolore zurixka. Emeak harrak baino handiago eta pisutsuagoak izan ohi dira.

Hedadura

Hegazti hau Ipar Amerikan, Europan eta Erdialdeko Asian bizi da. Negua igarotzera hegoaldera bidaiatzen dute, baina ez dira hego-hemisferioraino iristen.  Iberiar Penintsulan lautada zabalak nahiago dituzte, Iberiar goi-lautadan, zehazki.

Elikadura

Elikadurari dagokionez, hegazti txikiak jaten ditu batez ere: txonta arrunta, arabazozo beltzak, hegatxabal arruntak, txirtak, ipurzuri arrunta, txolarreak, mikak... Hauek hegaldi azkar eta baxuak eginez harrapatzen ditu.

Ugalketa

Ugalketari dagokionez, arrautzak maiatza eta ekaina artean erruten dituzte, 3-5 arrautza bitartean. Arrautzok 28-32 egunetan zehar txitatzen dituzte, emeak batez ere, baina jaio ondoren arra zein emea arduratzen dira habiaraino janaria eramateaz. Heldutasuna jaio eta hilabetera lortzen dute.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC).

Eleonor belatza (Falco eleonorae)

Eleonor belatza.

Hedadura

Kokapenari dagokionez, bere biztanleriaren bi herena Grezian bizi den arren, Kanarietan, Iberiar penintsulan, Italian, Kroazian, Marokon eta Aljerian ere auki daitezke.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC)

Hego-belatza (Falco biarmicus)

Hego-belatza.

Hedadura

Afrikan, hego-ekialdeko Europan eta Asian zabalduta dago. Txori txikiak ehizatzen ditu hegan doala, edo harrapakinak harrapatzen ditu lurrean daudelarik, hegaldi bizkor batez gerturatuta. Hegaz ehizatutako harrapakinak, saguzarrak, termita hegalariak eta beste hegazti batzuk izan ohi dira. Lurreko harrapakinak, ordea, basoilo eta pintada txikiak dira. Hegazti asko ez daudenean, arratoi eta musker handiak harrapatzen ditu.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC).

Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo)

Zuhaitz-belatza.

Zuhaitz-belatza txikia da; 30–36 cm-ko luzera eta 80–90 cm-ko hego-zabalera ditu eta, hegan egiterakoan, mugimendu urduriak egiten ditu; hegal luze eta zorrotzak dauzka eta isats mehea eta motza. Aurpegian belatz handiaren antza dauka.

Bizkarraldea gris kolorekoa dute, garondo zuriekin. Sabelaldea, ostera, zurixka da eta banda beltz batzuk ikusten zaizkie. Helduek izterretan eta sabelaldean luma gorriak dauzkate. Emeak arrak baino handiagoak dira; batez beste %30 gehiago pisatzen dute eta haien alde dortsaleko lumajea arrena baino arreagoa da.

Hedadura

Harrapari honek lurralde-banaketa zabala dauka: Marokotik Txinara bitartean aurki daiteke; Europan lurralde osoan zehar bizi da.

Elikadura

Elikadurari dagokionez, hegazti txikiak jaten ditu batez ere (sorbeltzak, txolarreak, etab.) eta hauek bere hegaldi azkar eta trebeari esker ehizatzen ditu. Halaber, saguzarrak, intsektuak eta ugaztun txikiak ere aurki daitezke hegazti honen dietan. Bestalde, gehienetan bakarka ehizatzen badu ere, zenbaitetan taldetan ehizatzen ikusi da.

Ugalketa

Zuhaitz belatza espezie bakartia da normalean, eta ugalketarako baino ez du bikotea osatzen. Emeek maiatzetik ekainera erruten dituzte arrautzak (normalean hiru). Arrautza hauek soilik emeek txitatzen dituzte, 28-33 egunez, eta bitartean arrek jaten ematen diete.

Txitak ekainetik uztailera bitartean jaiotzen dira eta lehen egunetan amaren menpean egoten dira, oso ahulak baitira hasieran. Txitek 27-34 dituztenean habiak uzten dituzte.

Kontserbazioa

Arrisku txikia (LC).